Een ding staat vast, 25 december is het eerste kerstdag. Of het leuk wordt en of we dat met de hele familie mogen vieren blijft onzeker. Met onzekerheid moeten we beter leren omgaan. Technologische innovaties en economische en sociale globalisering leiden tot steeds meer onzekerheid en minder kwantificeerbare risico’s.

De gerenommeerde economen Mervyn King (voormalig hoofdbestuurder van de Bank of England en John Kay hebben een hierover geweldig boek geschreven: Radical Uncertainty. Over de onzekere tijden waarin we nu leven en hoe je hiermee dient om te gaan. Hoe neem je besluiten als de toekomst onvoorspelbaar is?

Het bracht mij terug naar het einde van mijn studie wiskunde in 1998. Ter afronding van mijn studie liep ik stage op de dealingroom van een bank. Ik mocht een algoritme (toen heette dat nog wiskundig model) ontwikkelen om een exotische derivaat, de knock-in-swap, te waarderen.

Ik probeerde de theoretische bagage van de universiteit los te laten op de formules die Fischer Black en Myron Scholes hadden bedacht. De mathematische heilige graal van optiewaardering. Een partieel differentiaalvergelijking die op basis van een warmtevergelijking uit de natuurkunde tot oplossing kon worden gebracht. Een formule die de derivatenmarkt van enkele miljoenen dollars in een mum van tijd naar biljoenen dollars omhoogstuwde. Onzekerheid leek niet te bestaan in dit model. Er was alleen sprake van kwantificeerbare risico’s.

Variabelen in een petrischaaltje

De hoeveelheid aannames ten grondslag aan deze wonderformule vond ik nogal zorgelijk. Hoe kan men miljarden verhandelen op allerlei hoogst onzeker aannames. De B&- formule had een hoog ‘neem aan dat’-gehalte. Het angstzweet stond in mijn handen bij het doen van stellige uitspraken over wat de waarde van een bepaald swapcontract zou moeten zijn of waarom de deltavectoren (maatstaf voor rentegevoeligheid) al dan niet binnen de vereiste limieten lagen.

Ik had niet het vertrouwen dat de markt ongestraft al deze variabelen in een petrischaaltje kon mengen en er geen enkele invloed van buitenaf mogelijk was. We hadden deze onzekere factoren echt niet de hand. Enkele jaren later borrelde steeds meer kritiek naar boven over het B&S-model. Zo kon worden bewezen dat volatiliteit helemaal niet constant was. En dat prijzen van de onderliggende waarden ook niet normaal verdeeld waren. En zo sneuvelde nog een aantal zeer stellige aannames.

En hier is het om te doen bij Radical Uncertainty. King en Kay laten goed zien wat het verschil is tussen onzekerheid en risico. En dat we steeds vaker deze begrippen door elkaar gebruiken met alle vervelende gevolgen van dien. Aan risico’s kunnen we kansen koppelen. Bijvoorbeeld het aantal ogen in een worp met dobbelsteen kunnen we vertalen naar een kansverdeling.